Konaba Mota IRABERE

Historia konaba 

Mota Irabere

"Mota Irabere" iha area distritu Viqueque, sub distritu Uatocarbau.

Iha ne, atu konta sai konaba historia mota IRABERE ne tuir historia nb hau rona mezmu balun hau lahatene mb husu ba leitores nain sira karik naran, fatin ou historia balun lakompletu husu komprende'saun tan hau jerasaun ema otas kik nb ladauk komprende mos konaba ne mb hau koko hodi hakerek.
Antes hau hakerek ba dala uluk  husu lisensa ba "Mota Irabere" nia nain nunee hau bele konta konaba historia ne. Jerasaun tuir mai persija los hatene konaba ne no hau hakarak para historia ne "Permanece intemporal" (tetap abadi)ba agora, aban no bainrua nian.

Tuir Historia nebe hau rona,.. mota ne nia hun iha foho matebian feto ho mane nia leten..... pois ih passadudesde uluk, motta ne iha matebian leten tun mai liu iha area regional makasae nian. momentu neba foho Makadiki ho foho Matahoi ida deit. komu momentu nee mota Irabere tun mai fera tiha foho nee sai rua  (fera klaran) depois foho rua nee halo tiha ba povasau rua mak Matahoi no Makadiki,.. no sira hanaran mota nee mora Irabere. ho lian makasae Irabere katak "be boot" tamba tuir sira nia hare mota nee boot tebes no bele halo fera foho boot sai rua.
Aleinde ida nee povasaun rua nee komesa sente lasubsiente ba sira nia moris tan rai barak mak mota ne oukupa ntaun chefe povasaun rua nee tur hamutuk atu taka tiha be "Mota Irabere" ne iha nia hun iha Matebian leten. Chefe rua ne aranca nia povo hotu lori tali metan, balun lori fatuk, rai, no seluk tan hodi taka be ne iha nia hun. too iha  matebian leten sira konsege taka duni maibe liu loron rua hanesan nee mota sai tan fali no tun fali ih nia fatin.
tamba nee sira ba ema matenek nain sira mak dehan atu taka be ne tenki taka ho ema ida. Ema nee tenki mane fuk mean ida, manu aman mean, no animal seluk tenki mean ida-ida. depois mak taka ho tali metan ne ho rai no fatuk, ne mak foin metin.
Entertantu, tuir sira nia presepsaun katak atu taka mota be boot ih nia hun nee persija buat hirak nee hodi halo acordu ho be nain.
Portantu Chefi rua ne ba buka ema no perkore hotu ih parte lorosae no hetan duni iha parte Timor Osidental.
Sira halo tuir duni hansn ema matenek nain koalia ne.
depois de taka tiha be nia hun ne, mota irabere lasai duni. Loron ba loron, fulan ba fulan no tinan ba tinan mota Irabere nalihun deit iha matebian leten, lasai.
aleinde ida ne, ema ida fuuk mean nebe sira taka hamutuk ho animal seluk ho tali metan, fatuk no rai nee, durante nia moris iha be Irabere ne nia laran mota mak hakiak nia, mota ne mak fo han nian no nia vida moris tomak mota irabere mak atende. mota nee sai moris no sai mahon ba ema nee.
durante tinan atus ba atus nia moris ih neba dt.

E depois, avo ida (lahatene naran saida) nia halo to'os iha matebian leten. besik be matan "mota irabere". hosi avo nee nia rai ho nia familia tomak arasca los konaba be. ih sira nia rai nee rai maran los..
iha momentu neba tuir historia avo nee nia assu hakiak ida loro-loron assu nee ho nia nain ba to'os. e depois iha momentu ida meiodia, assu nee lakon. lahatene halai ba nebe mb nia nain buka lahetan. to'o lokraik mak assu nee foin mai fali. nia nain hare assu nee ni aisin bokon hela. nia ain, nia fulun bokon hotu... tamba ne avo nee mais curioso no ih nia hanoin parseque assu fakar ema ruma nia be ou,...?????iha duvidas barak!
avo mais curioso teb-tebes, ntaun tan curiosidade nia kesi tiha sacku (karon kiik) ida kesi hela ba nia kakorok pois nia tau rai hut mutin nee iha sacku ne nia laran. iha sacku ne avo halo koak oitoan para rai hut mutin ne sai. Entertantu, loron aban fali nia kesi ida nee iha assu nia kakorok. meudia assu nee ba tan mota ne. no avo ba tuir rai hut mitin nebe hanesan matan dalan hosi assu nee,.. nia lao kuaze kilometru2 hnsn nee nia hetan ema ida tur hela iha fatuk leten.

ema nee mak fuk menan nebe uluk ema uza hodi taka mota nee. avo hare uluk ema nee mb seidauk hare mota irabere. Ema ne husu avo : "hayyyy (sapaan uluk nian), ita buka saida?.... depois avo ne hatan: hau atan buka be matan ida tan hau hatene hau nia assu mai hela deit iha nee habokon nia isin. ami persija los be maibe iha ami nia knua rai maran los. ami persija los be.
Ema( be irabere nain) ne hatan : "Hau mak nia nain".
se ita boot persija duni be ntaun hau bele fo mb iha kriteria ida. você pode encontrar?
avo ne hatan : diak hau atan bele. tan ami persija los be.

 Ema( be irabere nain) ne hatan : ba fali imi nia rai, imi nia knua no imi nia chefe da povasaun katak fo fatin hau atu hau bele tun ba tasi. liu kona imi nia rai nebe mak imi presija duni hau (Be Irabere). karik aseita ona mai fali fo hatene no hau sei sai too imi nia rai. imi ida-idak kaer Au lolong (batang bambu) ou talin no tau netik hanesan limitasaun ida iha imi nia rai no bele hatudu dalan ba hau... too tempu hau besik ona imi,.. imi bele hatoo : "dalan mak ne,... labele estraga ami atan nia to'os ho natar" hau sei liu too iha tasi.


Nune'e avo fila ba nia fatin ho kontente teb-tebes hodi hatoo eventu ida nee ba nia familia sira no ba chefe povasaun nian. sira hot-hotu kontente no aseita. sira halo tuir duni buat hotu nebe Be Irebere nain hatoo ba sira ne,... no depois de simu konfirmasaun be irabere tun nei-neik hosi foho matebian tun ba Uatocarbau. sira ida-idak hamrik iha nia rain (nia toos ho natar) komesa hosi foho matebian nia hun hatudu dalan too mai tasi. 

Be Irabere tun duni tuir dalan nebe sira hatudu, no laestraga sira nia rai, sira nia sasan....

depois too tiha tasi,... avo ne ho nia ema sira uza be nee, no Irabere nain halo uma ih mota irabere nebe oras nee dadaun sei nafatin hela neba. Ema (Mota nain ida fuk mean nee) hola tiha feto no sira hela iha neba.
Tuir historia, sira hela nafatin iha neba, nia oan mane ida,... tuir jerasaun ba jerasaun oan mane ne mak sei sai liurai be lulik Irabere ne nian.


konaba historia tuir mai hau sei Update ba le'e nain sira.
obrigadu barak


Posted by Basrib